Riêng Gò Nổi là một rừng bói, không có dân, mỗi xã chỉ còn vài tổ du kích ở trong rừng bói. Sau các chiến dịch ‘‘khai hoang vỡ hóa’’, ‘‘tấn công đồng cỏ’’, ‘‘phá gỡ bom mìn’’, chỉ trong một thời gian ngắn, sau khi hàng vạn dân về làng cũ, bắt tay ngay vào phát cỏ, giải phóng đất đến đâu thì được cày xới lên, trồng khoai, trồng rau để sớm có cái ăn, quyết không để nan đói xảy ra. Những người dân về làng sau ngày chiến tranh làm ‘‘đổ mồ hôi, sôi nước mắt’’ và đổ cả máu nữa: 540 người hy sinh, 3.150 người bị thương vì đụng phải bom mìn của giặc Mỹ đổ xuống làng quê còn nằm trong lòng đất. Vẫn không đủ lương thực để ăn, vẫn cần sự chi viện của trên, bởi, ‘‘đất ít người đông’’, tính ra bình quân đầu người mới hơn một sào Trung bộ (chừng 700m2) mà con cháu thì như tranh nhau chào đời để đón mùa xuân hòa bình.

Sau giải phóng, nhân dân Điện Thọ về lại làng cũ dựng nhà

Quyết liệt và kỳ vĩ hơn cả là chiến dịch ‘‘di dời mồ mả lấy đất cho sản xuất’’- một chủ trương táo bạo, đụng đến tổ tiên, tộc họ, đụng đến tình cảm của bao gia đình. Một cuộc ‘‘phát động tư tưởng’’coi bộ còn khó hơn phát động nhân dân gậy gộc xuống đường xông vào sào huyệt giặc. Bà con, nhất là các cụ phụ lão dần dần thông suốt. Làm sao không thông khi thấy Bí thư Tỉnh ủy Hồ Nghinh chống gậy ra tận ngoài gò mả gặp nói chuyện với các lão nông tri điền, vào tận các nhà thờ Tộc gặp nói chuyện với các bô lão. Hàng ngàn mồ mả ông bà cứ đến mùa mưa bão là ngập chìm trong nước được dời lên những nghĩa trang cao ráo. Hàng ngàn hecta đất do mồ mả chiếm từ bao đời dọc hai bên Quốc lộ số 1 từ Hòa Vang vào đến Điện Bàn, Duy Xuyên trở thành những cánh đồng rộng, thẳng tắp, xanh xanh hai vụ lúa rồi tăng lên ba vụ lúa.

 Để có thêm một vụ lúa là một kỳ công. Đang suy nghĩ lo cái ăn cho dân, một hôm đi công tác, ông Nguyễn Hồng Thắng, Bí thư Huyện ủy Điện Bàn, qua thôn Lạc Thành, xã Điện Hồng, giữa mùa Hè mà sao lại thấy có mấy đám lúa xanh. Hỏi bà con Lạc Thành, họ nói thấy đất bỏ không, mình cũng rảnh rỗi, thôi kệ, làm xen vào đây vụ lúa, gặp trời cho thì có được ít ang lúa cầm cự trong lúc giáp hạt. Hỏi bà con trồng giống lúa gì? Đây là giống lúa Nhe, có người nói lúa Nhe - Khách. Năng suất không cao, nhưng cơm thì ngon lắm. Họ còn nói, cơm gạo lúa Nhe mà ăn với cá rô nướng dằm mắm cái thì tuyệt vời.

Bí thư Nguyễn Hồng Thắng về báo lại chuyện này với người đồng hương – Phó Chủ tịch tỉnh, Phạm Đức Nam - Sáu Nam. Nghe chưa hết câu chuyện có phần hấp dẫn, hai khóe mắt của ông Sáu Nam nháy lia lịa, hai chân ông cứ nhịp nhịp. Ông Sáu Nam gọi xe, đưa Nguyễn Hồng Thắng vào Điện Bàn, gọi Nguyễn Văn Chân, lúc đó là Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Điện Bàn và gọi Trưởng phòng Nông nghiệp Điện Bàn lên giao nhiệm vụ xuống ngay xã Điện Hồng nghiên cứu xem bà con cấy lúa Nhe.

Đắp đập Cẩm Sa - Điện Nam

Trần Bồng là Trưởng phòng Nông nghiệp Điện Bàn, người có nhiều năm làm trong ngành Nông nghiệp biết tính năng của nhiều giống lúa, biết cả danh tính của lúa Trì, lúa Đồi, lúa Hẽo, lúa Nhe…Trưởng phòng Nông nghiệp không hào hứng gì việc làm thêm một vụ lúa trên đất mà ông biết rõ luôn bị mưa nắng thất thường, lụt, hạn liên miên, nhiều năm ‘‘có cấy, có gieo, mà không có gặt’’- Lúa Nhe này, mấy người làm, năng suất thấp xịt.

- Nhưng mình làm thêm một vụ, ít ra cũng tăng được một lượng lương thực.

- Thì, giỏi lắm cũng ‘‘hai chén úp một’’.

Là người thông minh, luôn đi sâu, đi sát để nắm chắc vấn đề và lúc nào cũng mang tinh thần tấn công, càng khó khăn càng phải tấn công. Ông Sáu Nam khẳng định: Cái chúng ta cần hôm nay là bằng mọi cách tăng nguồn lương thực để giải quyết cái ăn, nhất là khi ‘‘giáp hạt’’ - Gió Nam thổi kiệt bảy ngày. Khoai lang khô cũng hết, lúa vay cũng không còn. Bà con nông dân họ làm cái trái vụ vì cái đói ‘‘giáp hạt’’. Mình chỉ học trên sách vở (ám chỉ mấy anh trung cấp, kỹ sư nông nghiệp ngồi bàn giấy, lười xuống với ruộng đồng), còn nông dân thì họ trải nghiệm trên đồng đất bao đời, chống chọi với nắng nóng, với bão táp, lụt lội, với cái đói, họ có nhiều kinh nghiệm, ta phải xuống ruộng mà học các ‘‘lão nông tri điền’’.

Sau khi dẫn‘‘quân’’ đi nghiên cứu ở Lạc Thành, ở thôn Hai xã Cẩm Thanh về, ông Sáu Nam bàn với lãnh đạo Ty Nông nghiệp, đưa ra xin ý kiến Tỉnh ủy và đi đến quyết định làm lúa tăng vụ giữa hai vụ chính trong năm là Đông Xuân và Hè Thu. Lúc bấy giờ, huyện Điện Bàn tạm khai thác nước ở đập ba- ra An Trạch, còn Duy Xuyên thì nhằm vào cái đập Vĩnh Trinh đang cạn kiệt, kênh mương cỏ mọc lút đầu. Tính đi tính lại chỉ được khoảng trên 5.000 ha có thể đưa vào làm vụ trái này, đặt tên là vụ Xuân Hè. Giao cho Nông nghiệp tính toán, đẩy vụ lúa Đông  Xuân sớm một thời gian và lùi vụ lúa Hè Thu lại một thời gian để có được trên dưới 90 ngày cho vụ lúa Xuân – Hè, với giống thuần nông ỈR20, NN1.

Trời luôn chiều con người. Trời cũng nghiêm khắc thử thách để đánh giá và khẳng định con người. Vụ lúa Xuân - Hè năm đầu tiên - 1976, thu về được 18.000 tấn lúa. Thu về gần chục ngàn tấn gạo giữa mùa hè khô cháy Quảng Nam. Dân Quảng Nam làm lúa Trì, lúa Đồi, lúa Ba Trăng, thuận trời mới được 15 đến 20 ang trên một sào. Vậy mà, vụ lúa trái vụ đầu tiên ấy tính ra năng suất bình quân 3 tấn/ha, một vài đám ruộng ở Điện Bàn đạt đến 4 tấn/ha. Mừng chảy nước mắt!

Năm 1977, tiếp tục vụ lúa Xuân - Hè. Làm nông, ai cũng phải nắm bốn chữ vàng: Nước, Phân, Cần, Giống. Qua vụ Xuân - Hè, nước vẫn phải xếp vị trí hàng đầu. Đó là thời kỳ các nhà Thủy lợi tìm hiểu và truy lục các tài liệu về Thủy lợi trên đất Quảng Nam. Trên các diễn đàn trao đổi bàn luận về sản xuất nông nghiệp thì những địa danh quen thuộc có từ thời chống Pháp lại được đặt lên bàn nghị sự: Ba- ra An Trạch, đập Vĩnh Trinh, đập Thạch Bàn, đập Trà Lý, Khe Diêm, Khe Thẻ và Kênh Ba Kỳ. Hồ sơ về con kênh Ba Kỳ được lật ra xem xét, đặt ra câu hỏi, tại sao người Pháp đã khảo sát, đo đạt lên bản đồ rồi xếp hồ sơ vào ngăn kéo? Và, tại sao thời chống Pháp, Việt Minh Quảng Nam từng huy động hàng ngàn người lên phá đá, ngăn sông Tam Kỳ để lấy nước chống hạn mà không thành công, rồi bỏ cuộc. Quyết tâm không gì lay chuyển của Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng phải làm lại cái đã bỏ cuộc vì nhiều lý do ấy, đồng thời đầu tư tu bổ lại những công trình thủy lợi đã và đang xuống cấp trầm trọng.

Sáng ngày 29 - 3 - 1977, kỷ niệm lần thứ 2 ngày giải phóng hoàn toàn tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng, 29 phát mìn nghe như đại bác nổ vang núi rừng Tây Tam Kỳ, khởi công xây dựng công trình Đại thủy nông Phú Ninh.

Vụ sản xuất năm 1977 không ‘‘mưa thuận gió hòa’’, ‘‘hạn sớm’’, ‘‘rét đậm kéo dài’’. Trà lúa Xuân - Hè đầu - được chỉ đạo làm sớm hơn một thời gian để cho vụ Hè - Thu tránh lụt, bị lạnh làm cho lúa lép nặng. Trà lúa sau bị chuột đồng hoành hành! Thế là… Mất mùa thì tại Thiên tai. Được mùa nhờ có Thiên tài… May quá, vụ Xuân - Hè năm 1978, tăng diện tích cấy theo nguồn nước có được và trúng to! Thắng tiếp ba vụ lúa Xuân - Hè, nhất là khi có thêm nguồn nước nhờ tu bổ lại các đập thời vụ, đại tu ba- ra An Trạch, trùng tu hồ Vĩnh Trinh… Đặc biệt nguồn nước của Phú Ninh cùng với các loại giống lúa  được khảo nghiệm đưa vào đồng đất Quảng Nam, đã làm cho vụ lúa Xuân Hè trở thành vụ sản xuất chắc ăn nhất trong ba vụ lúa. 

Trên những cánh đồng hợp tác

Huyện Điện Bàn không được hưởng nước Phú Ninh. Họp Huyện ủy mở rộng, ông Sáu Nam về dự, cùng Bí thư, Chủ tịch huyện mở bản đồ Điện Bàn ra, chỉ chỗ nào trên sông Vĩnh Điện có thể đặt trạm bơm tưới cho các cánh đồng Bàu Mưng, Giáp Năm, Phong Hồ… Chỗ nào trên sông Bàu Sấu ở Điện Hòa có thể đặt trạm bơm để tưới cho các cánh đồng Quang Hiện, Hà Thanh, Bích Trâm… Chỗ nào trên sông Cổ Cò có thể đặt trạm bơm để tưới cho vùng cát. Rời cái bản đồ, các ông dẫn cán bộ Nông nghiệp đi khảo sát, xác định vị trí đặt trạm bơm, rồi quyết định luôn tại hiện trường. Trước mắt, xây dựng trạm bơm Vĩnh Điện, sau đó là trạm bơm Đông Quang, rồi đến trạm bơm Cẩm Lý, trạm bơm Cẩm Sa… Khi trạm bơm Cẩm Sa hoạt động, tưới cho đồng lúa Điện Nam,  huyện quyết định làm cái cầu máng bắc qua sông Cổ Cò đưa nước về Điện Dương. Khi nước trạm bơm Cẩm Sa băng sông, chảy qua cát, về các cánh đồng Gia Lộc, Hà Lộc, thì dân làng kéo ra, đi theo hai bên bờ kênh mương, nhìn nước, vỗ tay hoan hô ông Nhà nước...

Kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng hoàn toàn quê hương, nhắc lại một vài kỷ niệm về một thời lo cho cái ăn mà thâm canh, tăng vụ để thoát ra cảnh giáp hạt. Là dịp, tưởng nhớ những người từng đóng góp công sức trong những ngày đầy khó khăn bị chiến trành tàn phá khủng khiếp. Những người con của Đất Quảng, của Điện Bàn, hôm nay tiếp tục nỗ lực không mệt mỏi, bằng kiến thức mới và sức sáng tạo vô song, làm những việc cha anh chưa kịp làm, tiếp tục nhiệm vụ phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, làm cho huyện nông nghiệp trở thành những vùng nông thôn mới xanh màu cây trái, rực rỡ niềm vui, phát triển lên tầm cao hơn, hòa nhịp cùng các Khu kinh tế Chu Lai, Khu Công nghiệp Điện Nam - Điện Ngọc. Và, thâm canh trồng người - xây dựng một lớp người có cuộc sống văn hóa - văn minh, có kiến thức mới, có khả năng giao lưu, gắn kết với  Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An liền kề, với Khu di tích Mỹ Sơn anh em và với cố đô Huế bên kia Ải vân quan…Và, vươn ra với thế giới mênh mông đầy khát vọng!