1. Hai thế hệ Mẹ anh hùng

Tham gia cách mạng từ tuổi 15, nghỉ hưu đã nhiều năm nay, sức khỏe giảm sút, nhưng Trung tướng Nguyễn Văn Thảng, nguyên Bí thư Đảng ủy, Chính ủy Quân khu 5 không quên bất cứ hình ảnh nào về mẹ mình, Mẹ VNAH Hồ Thị Bút.

Mảnh đất Cẩm Sa, Điện Nam Bắc được xem là huyền thoại với số tướng lĩnh và liệt sĩ không nơi nào bằng. Bà nội ông là Mẹ VNAH Phạm Thị Chúc có 3 người con, 2 rể và 9 cháu nội, ngoại đều hy sinh. Cùng với mẹ, 4 con dâu, con gái cũng đều là Mẹ VNAH. Sống trong truyền thống gia đình ngùn ngụt lửa cách mạng, bà Hồ Thị Bút can trường không kém mẹ chồng của mình. Chồng bà, người con trai kế của cụ Chúc là Nguyễn Văn Nghiên, vào Đảng thời chống Pháp, nhiều lần bị địch bắt giam ở Điện Bàn, Hội An, ra tù lại tiếp tục làm hoạt động ở xã. Bị chúng đánh đập dã man, sau này ông về nhà bệnh tật, mất sớm. 

Mẹ VNAH Hồ Thị Bút. Ảnh: G.Đ

Ông bà Nghiên có con trai đầu là Nguyễn Văn Tuấn đầu quân ở Tiểu đoàn bà Thao, hy sinh năm 1968. Ba năm sau, người con rể Nguyễn Thanh Trịnh, bí thư Đảng ủy xã Điện Nam ngã xuống. Huyện uỷ tiếp tục cử Nguyễn Văn Thảng thay anh rể lãnh đạo xã trụ bám. Trong trận đánh ác liệt ở bến đò Lợi, bí thư Thảng chỉ huy sáu dân quân Điện Nam đánh lui cả một tiểu đoàn của địch, bắn cháy hai xe bọc thép và một chiếc trực thăng. Hết đạn, anh cùng đồng đội tử thủ, bị chúng cắt đầu bêu ở cầu Vĩnh Điện, xác vứt xuống giếng ở Thanh Quýt để thị uy người dân. Bà Bút âm thầm đi tìm xác con về chôn cất mà không dám khóc vì tai mắt địch xung quanh.

Nhớ về mẹ mình, Trung tướng Nguyễn Văn Thảng bồi hồi: “Mẹ tôi giống bà nội ở tính ít nói mà vô cùng điềm tĩnh, cứng cỏi. Có lần tôi hỏi mẹ: “Sao mẹ gan dữ vậy, đêm hôm đi lên tận Vĩnh Điện, Thanh Quýt tìm xác em con như vậy, địch phát hiện bắn chết thì sao”. Mẹ nói: “Mẹ chết thì có sá gì. Dù giá nào cũng không thể để em con lạnh lẽo, bơ vơ. Em con đã chiến đấu như một người anh hùng để giải phóng quê hương thì tại sao ngã xuống lại không được mẹ ôm vào lòng, không được nằm trong đất của ông bà, tổ tiên của mình. Mà quan trọng nhất là mẹ đưa em con về, địch hết cớ dọa dẫm bà con, làm suy yếu cách mạng”. Chao ôi, một người nông dân chân chất như mẹ tôi mà suy nghĩ lớn lao đến vậy”.

Vị tướng trận mạc đến bây giờ không hiểu nổi mẹ lấy đâu ra nguồn lực để gánh trên đôi vai mảnh mai ấy cả cơ nghiệp nhà chồng cùng bấy nhiêu đau thương mất mát của một gia đình kháng chiến nắng, mưa, cát bỏng, tơi bời xơ xác vì bom đạn. Những người thân lần lượt hy sinh, mẹ trở thành điểm tựa vững vàng của nội, chôn cất những người ngã xuống, làm lụng nuôi nấng đàn con cháu thiếu cha, thiếu mẹ và tiếp tế cho cách mạng. Còn nhớ năm 1967, ông được về nhà trước khi đi học ở Quân khu, mẹ ông và bà nội mừng lắm. Họ bán hai con bò, tài sản giá trị nhất trong nhà lúc đó mua hai chỉ vàng để ông “lận lưng”. Tiếc là sau đó ông đã không giữ được kỷ vật ấy cho mình.

Điều Trung tướng Nguyễn Văn Thảng day dứt nhất là mãi đến khi mẹ mất cách đây hơn 10 năm, ông cùng các em mới làm được căn nhà thờ khang trang cho cha mẹ. Trước đó, mẹ vẫn ở căn nhà cũ, xuống cấp xây từ sau ngày giải phóng. Tâm nguyện của mẹ phải tìm bằng được hài cốt anh Tuấn, thì ông may mắn tìm được cách đây 3 năm.

2. Lời mẹ dặn dưới rặng dừa làng Ái Mỹ

Ở tuổi 90, vóc dáng mảnh khảnh nhưng Đại tá Lê Công Thạnh, nguyên Phó Chỉ huy trưởng về Chính trị Bộ CHQS tỉnh Quảng Nam- Đà Nẵng (cũ) vẫn minh mẫn vô cùng. Là một trong số ít chỉ huy còn sống của Mặt trận 44 Quảng Đà, ông có mặt hầu hết các cuộc gặp gỡ, kỷ niệm, hội thảo như một nhân chứng lịch sử tiêu biểu. Nhiều lớp ký ức đi qua đời ông, vậy mà nỗi khắc khoải lớn nhất là về mẹ, bà Mai Thị Vỏng (Mậu), người được truy tặng Mẹ VNAH năm 2015.

Mẹ VNAH Mai Thị Vỏng (ngồi, bên trái) cùng chồng
      và con cháu năm 1974. Ảnh: G.Đ

Làng Ái Mỹ, xã Điện Thọ thời chống Pháp ai cũng kính trọng gia đình ông Mậu, bà Vỏng. Nhà nghèo, con đông, lao động quần quật nhưng ông bà quyết chí cho con cái ăn học. Cách dạy dỗ cũng rất đặc biệt. Dù nghiêm khắc vẫn rất nhỏ nhẹ, hiếm khi nặng lời với các con. Trong 4 người con trai thì ngoại trừ anh trai cả Lê Công Nông ở nhà làm ruộng và chăm sóc cha mẹ, ba anh em Thạnh, Đoan, Minh đều thoát ly, tham gia quân đội từ rất sớm.

Đại tá Lê Công Thạnh khẽ khàng: “Nhớ về mẹ là nhớ đến những bữa tối cả gia đình quây quần, xúm xít hít hà mùi thơm bốc khói từ nồi cơm mẹ nấu. Rồi những chiếc bánh xèo vàng óng với những con tôm đồng đỏ au. Mẹ ăn rất ít, trìu mến nhìn đám con trai của mẹ ăn như “rồng cuốn”. Vậy mà quãng thời gian hạnh phúc ấy thật ngắn ngủi. Chúng tôi lớn lên là rời xa mẹ”.

Trước ngày tập kết, ông về thăm quê. Cha mẹ vừa tiễn hai con đi, nay thấy ông về, mừng mừng tủi tủi. Gia đình ông đặc biệt nhất xã khi ba con trai đều ra Bắc. Đưa ông đến tận rặng dừa cuối làng, mẹ dặn đi dặn lại: “Con ra đó nhớ gần gũi, nhắc nhở hai em. Hai năm nữa cùng rủ nhau về, con hử!”.

Hứa với mẹ mà cũng hứa với lòng mình nhưng rồi ông cũng chẳng bên các em được nhiều. Đêm chia tay cuối cùng để đi B có đầy đủ ba anh em đó là dịp ở Xuân Mai, Hà Nội. Những kỷ niệm êm ấm về mái nhà xưa lại thầm thì gợi nhắc khiến ai nấy sụt sùi. Ông nhớ đến lời dặn của mẹ “Hai năm nữa (tổng tuyển cử) nhớ đưa các em về”, bất chợt linh cảm chẳng lành khi nhìn cơn giông đang ầm ào phía cuối trời.

Về lại xứ Quảng hoạt động nhưng ông chưa gặp lại mẹ lần nào suốt 21 năm từ ngày tập kết ra Bắc cho đến ngày giải phóng miền Nam. Chỉ mỗi Minh kịp về thăm quê, thông báo cho ông biết cha mẹ bị dồn vào ấp chiến lược, bọn chúng o ép đủ bề vì có con đi bộ đội và tập kết. Những dự báo đau thương ngày ở Hà Nội đã xảy ra như là điều tất yếu của cuộc chiến tranh khốc liệt. Lê Công Đoan vào chiến trường Bắc Tây Nguyên hy sinh dũng cảm trên cương vị Đại đội phó tiểu đoàn pháo binh. Tấm gương anh đã cổ vũ cả đơn vị tiến lên. Và rồi, tiếp đó, Minh cùng Ban chỉ huy đại đội 2 bị trúng bom B52 của Mỹ…. 

Ngày giải phóng Đà Nẵng, ông về quê thăm cha mẹ. Sau phút giây mừng rỡ, mẹ hỏi run run: “Hai em của con đâu?’ Mẹ biết Đoan, Minh đã hy sinh nhưng không tin là sự thật, nay ông khẳng định, cả hai òa khóc nức nở. May mắn là hài cốt của hai liệt sĩ Đoan và Minh. được nhân dân gìn giữ cẩn thận. Người mẹ già lặn lội lên tận Kon Tum thắp hương cho con trai, trước khi cất bốc về Quảng Nam. Bà sống đến 91 tuổi, ra đi thanh thản trong vô vàn tình thương của con cháu.