Các món ăn vùng sông nước Điện Bàn, không thuộc loại “sơn hào hải vị” mà rất dân dã, bình dị. Đến với những sản phẩm vùng biển, là các loại hải sản cá, mực, tôm… do chính ngư dân tự tay chế biến, trong đó, với tôi, gỏi cá trích ở làng Hà Quảng, thuộc hàng ngon nhất. Sau mỗi chuyến đi biển ngang về, khoảng hai tiếng đồng hồ, với cá trích tươi đánh bắt được, người chế biến dùng dao lọc lấy phần thịt, ngâm nước muối mươi phút, vớt ra vắt khô, sau đó ướp gia vị tiêu, nước mắm, đường, ớt, mì chính, đậu phụng, vắt thêm chanh rồi trộn đều với gạo rang xay nhuyển là sẽ có món gỏi cá hấp dẫn. Gỏi cá cuốn bánh tráng lề dùng kèm với rau sống, khế, chuối chát, các loại rau thơm, chanh hoặc dấm. Nước chấm dùng tùy theo sở thích có thể là nước mắm chua ngọt hoặc nước mắm làm từ gan cá thu hấp, giã nhuyển, ướp gia vị, nhưng đậm đà nhất phải là nước mắm Hà Quảng nổi tiếng. Gỏi cá trích ngon phải dậy mùi thơm, màu cá chín đỏ. Người dân miền biển thường nói rằng, ăn gỏi cá phải có nhiều người mới rôm rả, chiều chiều, kê ghế giữa sân nhà trên bờ cát, gió lộng lao xao hàng dừa, giữa không gian ấy mà nhậu gỏi cá với rượu gạo, loại rượu tuy nhạt nhưng thanh khiết được dân biển nấu bằng phương pháp thủ công từ gạo và lấy nước lấy từ các giếng cổ xưa.

Đến với làng Hà My, Điện Dương, có món tôm hữu làm từ tôm đất, thịt ba chỉ, hành lá, rau húng. Tôm đất xào sơ, thịt ba chỉ cắt lát mỏng luộc hoặc xào qua. Cuốn tôm và rau húng trong lát thịt ba chỉ, quấn cọng hành lá vào, buộc lại, khi ăn chấm nước mắm ớt tỏi. Hay về vùng sông nước ở các làng Ngân Câu, Ngân Hà, Ngân Giang, Viêm Trung, Tứ Câu, với địa hình hạ lưu các con sông cho nên nơi đây có những món ăn khá đặc biệt như mắm mày mạy, rươi, hến xào... Mày mạy sống ở vùng nước lợ cuối các dòng sông, có chân nhỏ, thân bằng đầu đũa màu trắng bạc, thông thường người dân bắt khi nó chạy lên bờ lúc nước cạn. Muốn bắt mày mạy thì đào một cái rãnh sâu khoảng gang tay, lấy bẹ chuối cắt đoạn dài khoảng 1m, bẻ gập và ghim lại hai đầu đặt xuống rãnh. Khi con mày mạy từ hang bò lên đi uống nước ngang qua sẽ rơi xuống bẹ chuối và không bò lên lại được do bẹ chuối trơn. Mày mạy đem về cho vào cối đá giã nát vắt lấy nước, cho vào hủ, bỏ thêm chút muối và gừng tươi xắt nhỏ. Đem hủ chôn dưới đất ba tháng, sau đó đem ra làm nước chấm với món cá hấp.

Có dịp về miền biển vào mùa trăng sáng, ngư dân sẽ nấu các món cá để đãi khách. Cá đuối nấu chua là món ăn rất hấp dẫn. Nguyên liệu có cá đuối tươi, rau quả nấu chua, gia vị. Cá đuối tươi rửa sạch, cắt thành từng lát nhỏ có kích thước vừa ăn. Ướp gia vị mươi phút, phi thơm hành tỏi, sau đó đổ cá đã được cắt thành lát vào, đun khoảng vài phút, tiếp theo cho vào một lượng nước vừa đủ. Đun cho nước sôi, cho rau quả nấu chua vào, thêm gia vị. Cuối cùng thêm vào một ít rau ngỗ điếc đã được thái nhỏ để tạo nên mùi vị dân dã của món canh chua cá đuối. Nơi đây còn có món canh nghêu nấu dưa hồng là món ăn dinh dưỡng dành cho các đấng mày râu mà văn học dân gian Điện Bàn có câu “Canh nghêu nấu với dưa hồng/ Lơ mơ có kẻ mất chồng như chơi”. Nghêu trước khi nấu phải được ngâm trong nước khoảng một giờ, để cho con nghêu nhả hết chất bả trong bụng. Dưa hồng không nên chọn những trái chín quá hoặc non quá. Dưa rửa sạch, gọt vỏ và cắt thành từng sợi nhỏ, dài, không lấy phần ruột dưa. Nghêu đun sôi, khi thấy miệng nghêu hở ra là được. Tách vỏ nghêu lấy phần thân nghêu và nước luộc. Tiếp theo ướp gia vị vào phần thần thân nghêu khoảng mươi phút, sau đó xào với hành tỏi phi thơm, xào cho thân nghêu thật thấm, tiếp tục cho nước luộc nghêu vào đun sôi. Khi nước đã sôi cho dưa đã xắt nhỏ vào. Nêm gia vị, lá hành để hoàn thành món canh nghêu nấu dưa hồng. Hay món canh cá mối nấu với bí đao được làm từ cá mối tươi, bí đao, thơm, hành lá, ngổ điếc. Cá mối làm sạch, cá to thì cắt đôi, cá nhỏ thì nguyên con, để ráo, sau đó ướp hành, tiêu, nghệ bột, muối, nước mắm, ớt tươi, mì chính, dầu. Bí đao và thơm gọt vỏ, xắt theo kiểu hạt lựu. Hành lá, lá ngũ điếc rửa để ráo. Muốn nấu canh thì phi thơm dầu cho cá mối đã ướp ngấm gia vị, đảo nhẹ để cá thấm rồi cho lượng nước vừa đủ. Khi nước sôi bỏ bí đao, thơm vào nêm gia vị cho vừa ăn. Nước sôi lại cho lá ngũ điếc vào trước, sau đó cho hành lá và nhấc nồi canh xuống là có thể thưởng thức được…
Văn hóa ẩm thực của vùng đất Điện Bàn, có nét đặc thù của xứ Quảng và miền Trung, không thể thiếu vị cay mặn nồng của ớt, vị thơm đặc biệt của rau quả. Nhất là sau khi ăn xong, uống thêm một bát nước chè tươi nóng bỏ gừng đậm đà thơm ngát. Những người xa quê, khó ai quên được mùi vị các món ăn và bát nước chè xanh dân dã vùng biển Điện Bàn ./.
|