Manh nha từ thời kỳ tiền khởi nghĩa, bấy giờ lực lượng vũ trang là những đội tự vệ, du kích đóng vai trò nòng cốt trong khởi nghĩa giành chính quyền ở phủ Điện Bàn, với vũ khí trang bị bấy giờ chỉ có giáo, mác, dao găm, gậy gộc... Bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhằm xây dựng lực lượng nòng cốt cho phong trào kháng chiến trên địa bàn huyện, Huyện ủy quyết định điều động du kích các xã thành lập Đội chiến đấu lưu động (đội biệt động) gồm 37 người do đồng chí Nguyễn Cửu làm Đội trưởng, đồng chí Lê Hy làm Đội phó. Đến cuối năm 1947, Huyện ủy quyết định thành lập Ban Chỉ huy Huyện đội dân quân do đồng chí Nguyễn Cửu làm Huyện đội trưởng, đồng chí Lê Hy làm Huyện đội phó, đồng chí Bùi Minh Chiêu làm Chính trị viên. Trong những năm đầu mới thành lập và đi vào nền nếp, vũ khí, đạn dược, lương thực, thuốc men... còn rất thiếu thốn, phương châm hoạt động chủ yếu lúc bấy giờ là "Cơm áo ở trong dân, súng đạn ở trong đồn địch", bám đất, bám dân, dựa vào dân để hoạt động. Trong thời kỳ này, bộ đội địa phương huyện, dân quân du kích, tự vệ các xã hoạt động tập trung tiến công vào các khu tề, đồn bót của địch nhằm tạo điều kiện cho phong trào du kích phát triển, đánh bại chiến lược "đánh nhanh, thắng nhanh" của thực dân Pháp. Trong khó khăn, thiếu thốn, gian khổ trăm bề là vậy, song với truyền thống và ý chí đấu tranh kiên cường, Điện Bàn vẫn được xem là “chiến lũy du kích chiến tranh xuất sắc nhất của Liên khu 5”[1].

          Bước sang đầu những năm 50, thế và lực về mặt quân sự của ta đã phát triển thêm một bước, những trận đánh quy mô và có sự phối hợp hiệp đồng giữa các đội quân chủ lực của Liên khu đã tạo sự chuyển biến trong tương quan lực lượng giữa ta và địch, chuyển từ giai đoạn giữ gìn lực lượng sang giai đoạn tiến công, điển hình là chiến dịch Đông Xuân 1949-1950 (chiến dịch “Võ Nguyên Giáp”) hướng trọng điểm là Bắc Quảng Nam. Trong đó, tiêu biểu là trận phục kích trên đường số 1 từ Đà Nẵng đến Vĩnh Điện (05/02/1950) có sự hiệp đồng giữa bộ đội địa phương, du kích và nhân dân Điện Bàn với Trung đoàn 108-chủ lực của Liên khu, chiến thắng này đã gây tiếng vang lớn trong nhân dân, củng cố thêm niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và sự phát triển của lực lượng quân sự của huyện. Vang dội và mang ý nghĩa quyết định nhất trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp đó là trận đánh Bồ Bồ lần thứ 2 vào đêm 19 rạng ngày 20/7/1954, trận đánh này là sự phối hợp giữa bộ đội địa phương tỉnh cùng với bộ đội, du kích huyện Điện Bàn. Chiến thắng Bồ Bồ kết tinh từ sức mạnh của cuộc chiến tranh nhân dân với đường lối kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh, đây là chiến công và là niềm tự hào của lực lượng quân sự huyện. Chiến thắng Bồ Bồ là trận tiêu diệt địch và bắt tù binh lớn nhất của bộ đội địa phương trên chiến trường Quảng Nam - Đà Nẵng và Liên khu V trong kháng chiến chống thực dân Pháp.

Cán bộ lãnh đạo huyện Điện Bàn họp bàn kế hoạch đồng khởi giải phóng nông thôn năm 1962

Những trang sử vẻ vang của lực lượng vũ trang huyện Điện Bàn trong gần 70 năm qua mang đậm dấu ấn truyền thống của quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn "Quân đội ta trung với Ðảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng". Ghi nhận những đóng góp to lớn đó, Đảng và Nhà nước đã trao tặng danh hiệu cao quý Anh hùng lực lượng vũ trang nhân cho lực lượng vũ trang Điện Bàn (10/1976). Đến năm 2005, huyện Điện Bàn  có 27 cá nhân, 05 tập thể và 15/16 xã-thị trấn được tuyên dương đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Để có được thành tích vẻ vang đó, đồng bào, cán bộ, đảng viên, chiến sĩ trong huyện đã ngã xuống, mang bao đau thương cùng những giọt nước mắt của những người mẹ “ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ”. Song với tinh thần “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, trải qua hai cuộc kháng chiến, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện, những người con của Điện Bàn đã chiến đấu và anh dũng hy sinh vì độc lập tự do của dân tộc và công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.